တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်ဃး ခရံၥ်အတၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်

ဖဲ ၁၉၆၂ နံၣ် လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ်န့ၣ် ၦၤဃုမၤလိသ့ၣ်ညါဂံၢ်သဟီၣ် ကၠီ တဘလူၣ်. မီးခၠလံၣ် (John W. Mauchly) စံးဝဲ “ပိၥ်ခွါဖိသၣ် မ့တမ့ၢ် ပိၥ်မုၣ်ဖိသၣ်လၢ ကမၤအနီၢ်ကစၢ်အခီၣ်ဖၠူထၢၣ်တသ့ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်န့ၣ် ပကစံးကတိၤဆိပာ်အဂ့ၢ်အဂီၢ် တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤမနုၤမးတအိၣ်ဘၣ်” န့ၣ်လီၤ. အဆၢကတီၢ်ဖဲ မီးခၠလံၣ် စံးကတိၤဆိတၢ်အံၤ, ဖျါလၢတလီၤနာ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဒီးဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်လီၤကမၢ ကမၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ, တၢ်စူးကါခီၣ်ဖၠူထၢၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, စုဖီၣ်လီအတၢ်ပိးတၢ်လီတဖၣ် မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်, မ့ၢ်ဒၣ်ဖိသၣ်ဆံးတဂၤ မၤလိန့ၢ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဆိကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလၢ မီးခၠလံၣ် စံးကတိၤဆိပာ်တဖၣ် လၢထီၣ်ၦဲၤထီၣ်ဝဲအသိး, တၢ်စံးကတိၤဆိပာ်တၢ် အဂၤ လၢအကါဒိၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမး - လၢလံာ်စီဆှံအပူၤ ဝံတဖၣ်စံးကတိၤဆိဘၣ်ထွဲဒီး ကစၢ် ခရံၥ်အတၢ်ဟဲအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, မံကၤ ၅:၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ “ဒီးနဲဒၣ် ဘ့ၤသလ့ဃ့ၣ် အ့ဖရးသးဧၢ, နဆံးလၢယူဒၤ အကထိတဖၣ်အကျါဘၣ်ဆၣ်ဒီး ၦၤကဟဲထီၣ်လၢနပူၤ ဆူယအိၣ်လၢ အက ကဲထီၣ် ၦၤပၢတၢ်လၢအံၣ်စရ့လးအဖီခိၣ်လီၤ. ၦၤတဂၤန့ၣ်…

ကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲဒီး တၢ်စံးဘျုးစံးထီၣ်ပတြၢၤကိးမံၤ

ပှၤအါဒံအါဂၤ စံၣ်ညီၣ်တဲာ်ဝဲလၢ ဖၣ်ရဲတ့ၣ် (Ferrante) ဒီး တ့ၣ်ကၣ် (Teicher) မ့ၢ်ပှၤဒ့တနၢ် အသ့ကတၢၢ်ဃံာ်ခံတဖု လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ကိးကတီၢ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ. ပှၤခံဂၤ ပာ်ဖှိၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်သံကျံအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိ, အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် ဒ်စုလွံၢ်ခီ လၢသးတဖျၢၣ်ဃီအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤတဂၤဂၤ ဒိကနၣ် အဝဲသ့ၣ် အတၢ်သံကျံန့ၣ်ဒီး, တၢ်သံကျံလၢ ကဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲတဖၣ် ကဖိးမံလိာ်သးအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးတၢ်အါမးလီၤန့ၣ် ပှၤသ့ၣ်ညါသ့ ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်, အါန့ၢ်အန့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ် ပှၤလၢအအဲၣ်ဘၣ်တၢ်လၢအမၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်နီၢ်န့ၣ်, ဖဲ ၁၉၈၉ နံၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးလၢတၢ်မၤအံၤဘၣ်ဆၣ်, ဖၢၣ်ရဲတ့ၣ် ဒီး တ့ၣ်ကၣ်န့ၣ် ဘၣ်တဘျီဘျီ အလီၢ်မ့ၢ်အိၣ် ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်သံကျံတနၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤ ပှၤဆါတနၢ်ကျးတဖၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒ့တၢ်အူအမူး အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ခံဂၤမ့ၢ် ပှၤကဆှီဒီဖိလၢ အအဲၣ်ဘၣ်တၢ်ဒ့သံကျံတနၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤ စီၤဒၤဝံး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤလၢအအဲၣ်တၢ်ဒ့တၢ်အူ/တၢ်သံကျံ ဘၣ်ဆၣ်, အဝဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဒီး ကစၢ်ယွၤ ဒ်သိးကဟ့ၣ်ထီၣ် အတၢ်သးဝံၣ်တဖၣ်…

အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်သးလၢ တၢ်ကလဲၤတၢ်အဂီၢ်

ခိၣ်ရိနၣ် တၢ်ဆါအၢ(coronavirus) မၤကီမၤခဲတၢ်အကတီၢ်, ပှၤအါဂၤတူၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လီၤမၢ်လၢ ပှၤလၢအအဲၣ်ဘၣ်ဝဲ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၇ သီ, ၂၀၂၀ နံၣ်, ယမိၢ်, ဘံခရီးဒၣ်(Bee Crowder), လၢ အသးအိၣ် ၉၅ နံၣ်န့ၣ်, လဲၤပူၤကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်, ဒီးတမ့ၢ်လၢ ခိၣ်ဘ့း-၁၉ တၢ်ဆါအၢအဃိဘၣ်ဆၣ်ဒီး ပဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ပတူၢ်ဘၣ် တၢ်သူၣ်အုးသးအုး ဒ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂုၤအဂၤတဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကဆိးသီမိၢ်တဂၤအံၤ, တၢ်ကမၤလၤကပီၤမိၢ်တဂၤအံၤ, တဂၤဒီးတဂၤပကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါလိာ်သကိးသးအဂီၢ် ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ကပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးန့ၣ် တသ့ဝဲဒၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အံၤအလီၢ်န့ၣ် ပစူးကါကျဲအဂၤတမံၤလၢ တၢ်ကမၤလၤကပီၤ အတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံလၢ အလုာ်ဘၢဒိၣ်စိတၢ်, ဒီးပဒိးန့ၢ် တၢ်မၤမုာ်ထီၣ်က့ၤပှၤဒိၣ်ဒိၣ် မုာ်မုာ်, ခီဖျိအတၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤမ့ၢ်ကိးက့ၤအီၤဆူဟံၣ်မုာ်လၢထးန့ၣ်ဒီး, အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤ ပာ်အသးလံအဃိ ဒီးကလဲၤဝဲလၢတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မိၢ်တဂၤအံၤအတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ် တၢ်မုၢ်လၢ်အဂၢၢ်အကျၢၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်အုၣ်သးလၢအဖျါဒိၣ်မး, ဃုာ်ဒီးလၢအတၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်သံန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်သံသ့ၣ်သ့ၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်, ဖံးလံး ၁:၂၁, ၂၃-၂၄ အပူၤ စီၤပီလူး ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ “လၢယဂီၢ်, ယမူန့ၣ် မ့ၢ်ခရံာ် ဒီးယသံန့ၣ်…

တၢ်အဂ့ၢ်အခၢးလၢ တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဂီၢ်

လၢယနီၢ်ဆံးအဆၢကတီၢ်, ဒ်အမ့ၢ်ပိာ်ခွါဖိတဂၤအဂီၢ်, ကၠိကရၢၢ်မ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤမၤနၢၤအီၣ်တၢ်တဖၣ် မၤနၢၤမၤဃၣ်တၢ်အလီၢ်, ဒီးဖိသၣ်ဒ်သိးယၤတဖၣ်န့ၣ် တူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၣ်ပှၤလၢ တၢ်ထီဒါ ဒီဒၣ်က့ၤပသး တန့ၢ်အါအါဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်မၤအၢမၤနးပှၤတဖၣ်အမဲာ်ညါ ဖဲပအိၣ်ဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဆၢကတီၢ်, တၢ်အနးကတၢၢ်တမံၤမ့ၢ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကတိၤဆါပှၤ “နပျံၤတၢ်ဧါ. နပျံၤယၤ တမ့ၢ်ဘၣ်ဧါ. ဖဲအံၤပှၤလၢ အကဒီတဒၢနၤ တအိၣ်နီတဂၤဘၣ်” န့ၣ်လီၤ.

အါဘျီ လၢအကတီၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ယပျံၤတၢ်နီၢ်နီၢ်ဒိၣ်မး, ဒီးယဘၣ်ပျံၤတၢ်အဂ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်, ယဘၣ်တၢ်ဒိတီၢ်ယၤလၢစုခိၣ်အဃိဒီး, ယသ့ၣ်ညါလၢ ယတအဲၣ်ဒိး လဲၤခီဖျိ တၢ်ဒ်သိးအံၤလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ, ဖဲယသးပူၤအိၣ်ပှဲၤဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဆၢကတီၢ် မ့ၢ်ယမၤတၢ် မနုၤတမံၤကသ့လဲၣ်, ဒီးမ့ၢ်ယသန့ၤယသးလၢ မတၤတဂၤကသ့လဲၣ်. ဒ်နမ့ၢ် ဖိသၣ်ဃိးနံၣ်ဖိတဂၤ, ဒီးနဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၣ်နၤ, လၢဖိသၣ်အသးပှၢ်န့ၢ်နၤ, ဒိၣ်န့ၢ်နၤ, ဒီးဂံၢ်ဘါဆူၣ်န့ၢ်နၤန့ၣ်ဒီး, တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးကအိၣ်ဝဲသပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.

ပှၤကွဲးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၁၈ န့ၣ်ပာ်ဖျါဝဲ, ဖဲအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤဒၢၣ်မၤဆါအီၤန့ၣ်, လၢတၢ်ပျံၤအလီၢ်န့ၣ် အဝဲစံးဆၢမၤဆၢက့ၤဝဲ လၢတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤအသး, မ့ၢ်လၢအသ့ၣ်ညါ, တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတဖၣ်အံၤန့ၣ် တမ့ၢ်ထဲအဝဲတဂၤဧိၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. စံး ၁၁၈:၆ အပူၤ…

ယမ့ၢ်မတၤလဲၣ်.

ရီဘၢး တီး လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) ဘၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ်လၢ အပၢ်အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ်(Abraham Lincoln), ကီၢ်ခိၣ်လၢ အမဲရကၤ ထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် အဲၣ်ဘၣ်အီၤတဂၤ, အကဒုဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. အပၢ်သံန့ၣ် ယံၢ်တ့ၢ်လံဘၣ်ဆၣ် အပၢ် အတၢ်မ့ၢ်တၢ် အစိကမီၤတဖၣ် ဒိၣ်စိလုၢ်ဘၢ ရီဘၢး အတၢ်မ့ၢ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ရီဘၢးအတံၤသကိး နးကလး မီၤရ့ ဘၢးတလၢၣ် (Nicholas Murray Butler) ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ရီဘၢးစံးကတိၤတလီၢ်လီၢ် လၢအမ့ၢ်, “မတၤမး တအဲၣ်ဒိး လိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်ဒုးယၤခိၣ်နၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. မတၤမးတလိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်မူဒါခိၣ်ခၢၣ်စးဆူ ကီၢ်အဲကလံးန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. ပူမဲၤ ခီပနံၣ် (Pullman Company)ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ အဂီၢ် စ့ၢ်ကီး ပှၤတလိၣ် ဘၣ်ယၤန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဒၣ် အၤဘြၤဟ့ၣ်လ့ကၢၣ် အဖိခွါ”…

ဝံသးစူၤ အိၣ်ဘှ့ၣ်အိၣ်ဘှီၣ်တက့ၢ်

ဝ့ၢ်ကရံဘဲး (Green Bank) မ့ၢ်ဝ့ၢ်ဖိအဆံးဖိတဖျၢၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကီၢ်စဲၣ်ဘၤကၠံနံယၤမုၢ်နုာ် (West Virginia) အဲဖၢၣ်လါခၠၢၣ် (Appalachian) ကစၢၢ်ကလိလၢ လၢၢ်လ့ အထီၣ်ကူလီၤဆၢၣ်အါ အလီၢ်တတီၤန့ၣ်လီၤ. ဝ့ၢ်ဖိအံၤ လီၤဂာ်ဒီး ဝ့ၢ်ဆံးတဘျုးဝ့ၢ်လၢ လီၢ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်, ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လီၤဆီမိၢ်ပှၢ် အိၣ်ဝဲတမံၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤအိၣ်ဆိးတၢ် ဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢ (၁၄၂) ဒူၣ်န့ၣ် သူဝဲ အ့ထၢၣ်နဲးတန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်မ့ၢ်လၢ ကရံဘဲး တၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်ထံ မူပျီ,မုၢ်,လါဒီးဆၣ်တဖၣ်အတၢ်သူၣ်ထီၣ်’(Green Bank Observatory) မဲာ်ကလၤကွၢ်မူဒီပျီန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထိၣ်လိၤဃာ်ဆူ မူကပိာ်တဘိယူာ်ဃီ လၢအကမၤတၢ်ထီဘိအဂီၢ်န့ၣ်အဃိ ဝဲၤဖဲၣ် (Wi-Fi) မ့တမ့ၢ် လီတဲစိအပျိာ်ထူၣ် လၢအအိၣ်ဘူးတဖၣ် အသူတမၤတံာ်တာ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အမဲရကၤကလံၤစိးတခီန့ၣ် ကရံဘဲး ကဲထီၣ်တၢ်လီၢ် အဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ကတၢၢ်အကျါတလီၢ် ဘၣ်ဃးဒီး စဲအ့ၣ်စဲးဖီကဟၣ် တကပၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဘှ့ၣ်တၢ်ဘှီၣ်န့ၣ် ဘၣ်တဘျီဘျီ မ့ၢ်ခိၣ်ဃၢၤတၢ်အိၣ်အသးအဂ့ၤကတၢၢ် လၢပကလဲၤတၢ်ဆူညါအဂီၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ ပရ့လိာ်သးဒီး ကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ…

တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသး

အိၣ်ဘှံးနံၤဂီၢ်တၢ်ဘါဝံၤဒီး, ဝ့ၢ်မီးစကိၣ်(Moscow)တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ အတူၢ်လိာ်ယၤန့ၣ် ပကဟံးန့ၢ်သကိး မုၢ်ထူၣ်တၢ်အီၣ်အဂီၢ် လဲၤကိးယၤဆူ တၢ်အီၣ်ကျး လၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် (Kremlin) တိာ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. ပလဲၤတုၤန့ၣ်ဒီး ပပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢ နီၢ်ဒီမိၤဝၤ ဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဝံၤသီသီဖိတဖၣ် လၢတၢ်ဖျီအကူအသိးန့ၣ် လဲၤဝဲဆူ တၢ်သွၣ်ခိၣ်လၢ ပှၤပာ်လီၤပှၤသုးဖိတဖၣ် လၢပှၤတသ့ၣ်ညါတဖၣ် ဖဲလၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် တိာ်အဒူၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဝဲ တၢ်တ့တၢ်ဖျီ မုၢ်နံၤသးဖှံ ဒ်သိးအံၤအဂီၢ်န့ၣ် ပှၤဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤသးသမူတဖၣ်အဂီၢ် တၢ်မၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖိအံၤစ့ၢ်ကီး ပှၤဒိးတ့ဒိးဖျီအသးတဖၣ် ထၢနုာ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤ ဖျါသညူးသပှၢ် ဖဲနီၢ်ဒီမိၤဝၤတဖၣ် ဒိတၢ်ဂီၤလၢ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်လၢၢ်ထူၣ် ကပၤတချုးလၢ အပာ်လီၤ တၢ်ဖျီအဖီတဖၣ် လၢလၢၢ်ထူၣ်အခီၣ်ထံးန့ၣ်လီၤ.

ပဝဲကိးဂၤအလီၢ်အိၣ်လၢ ပကဘၣ်စံးဘျုးပှၤလၢ ဟ့ၣ်လီၤအသးသမူတဖၣ် ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်မူအလၢအပှဲၤ လၢတုၤထီၣ်, ထီၣ်ဘးအပတီၢ်တပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်ခဲလၢာ် ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးလၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်ဘၣ်. ပမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ သ့ၣ်ဖျၢၣ်ထူၣ်စုညါလိၤန့ၣ်ဒီး လၢတၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤကစၢ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအလိၤ ပတၢ်အိၣ်မူတဖၣ် ပဒ့ၣ်ကမၣ် အိၣ်ဝဲထဲလဲၣ်ထဲလဲၣ်န့ၣ်…

စံးဘၣ်တဲဘၣ်ပှၤဂၤတက့ၢ်

ကီၢ်အမဲရကၤကီၢ်ခိၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် (Abraham Lincoln) အဖိခွါ ရီဘၢး ထိး(ဒ) လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) န့ၣ် အိၣ်မူအိၣ်ဝဲ ဖဲတၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ် သၢထံၣ် မၤအသးအဆၢကတီၢ်, ဒ်အမ့ၢ် အပၢ်ဘၣ် တၢ်မၤသံ, ဃုာ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ် ကၠ့ ကးဖံ (James Garfield) ဒီး ဝ့လယၢၣ် မဲးက့လ့ (William McKinley)တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ကူၣ်သံအဝဲသ့ၣ်အကတီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

မ့မ့ၢ် တၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဘၣ်ဝဲ ဖဲလၢ တၢ်စံၣ်စိတဲစိၤအပူၤ တၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ် မၤအသး လွံၢ်ထံၣ်အပူၤ လၢအမ့ၢ် ဟါတၢ်အီၣ်လၢခံကတၢၢ် ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢ က့ၤသစ့ၤမနၤတၤသၣ်လီၤ, အတၢ်ဒိးသံအသးလၢ ထူၣ်စုညါအလိၤ ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ် အတၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤ အတၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် ကွၢ်ဆိကမိၣ်အီၤတက့ၢ်. တၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ်တဖၣ်အံၤ မၤအသးအဆၢကတီၢ် ဘၣ်မနုၤအဃိ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ကဲထီၣ် ပှၤအုၣ်အသးတဂၤလဲၣ်န့ၣ် စီၤယိၤဟၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.…

လၢၢ်လါအဲး သရိာ်ဒၢလွဲတဖၣ်

လၢၢ်ဧိၤလ့ဧိၤတဖၣ်အကျါ လၢၢ်လါအဲး(Bluestone)မ့ၢ်လၢၢ်တကလုာ်လၢ ပှၤဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤမ့ၢ်ဒိတီၢ်အီၤဒီး လၢၢ်လါအဲးတဖၣ်အံၤ အကလုၢ်သီၣ်ထီၣ် ဒ်သိးပှၤသံကျံတၢ်အပိးအလီသီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝ့(လ)အထံကီၢ်, ဒူသဝီအမံၤ မဲၣ်ချိၣ်ဟီး (Maenclochog) အခီပညီန့ၣ် ‘ဒၢလွဲ’ မ့တမ့ၢ် ‘လၢၢ်လၢအသီၣ် ဒ်ဒၢလွဲ’ ဒီးစူးကါဝဲလၢၢ်လါအဲးတဖၣ် ဒ်သရိာ်ဒၢလွဲအသိး တုၤလၢ နံၣ်ကယၤ တဆံဃိးဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤသးစဲလၢ ကီၢ်အဲကလံးပူၤ လၢၢ်ထူၣ် စကိးဟဲး(ခၠ)(Stonehenge) တဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤ လၢလၢၢ်လါအဲးတဖၣ် ဒီးကဲထီၣ် တၢ်ကမၢကမၣ်လၢ ပှၤတနီၤအဂီၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤ အတၢ်ပနီၣ် လၢၢ်ထူၣ်တဖၣ်အံၤ လၢသီအတၢ်ပညိၣ်ကမ့ၢ် တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဃုထံတၢ်တနီၤစံးဝဲလၢ လၢၢ်လါအဲးတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်လၢအလုၢ်အပှ့ၤအိၣ်ဒီးအကလုၢ်သီၣ်မုာ်အဃိ ဘၣ်တၢ်ဟဲစိာ်န့ၢ်အီၤလၢ မဲၣ်ချိၣ်ဟီးသဝီအကပၤ တၢ်လီၢ်လၢ အယံၤဝဲ မံၤလာ်ခံကယၤန့ၣ်လီၤ.

လၢၢ်လၢ အကလုၢ်သီၣ် ဒ်တၢ်သံကျံအကလုၢ်သီၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်လီၤလး လၢယွၤအတၢ်ဘၣ်တ့ အဒိၣ်အမုၢ်တမံၤ ဒီးဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ပှၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်ကတိၤလၢ အတၢ်လဲၤနုာ်လီၤဆူ ဝ့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အဆၢကတီၢ် ဖဲထီလၣ်အမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် စံးထီၣ်ပတြၢၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဃိဒီး ယူဒၤတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်…

တံၤသကိးတဖၣ်ဒီး ဒုၣ်ဒါတဖၣ်

ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ကဲနၢး အံ. ဘ့လ့ၣ် (Kenneth E. Bailey) ကတိၤပာ်ဖျါထီၣ် အၤဖြံၤကၤထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢ အမၤလိန့ၢ်ဝဲ တၢ်ကဘၣ်ဟံးဃၥ်ပၢၤဃာ်, တၢ်အိၣ်အသးက့ၢ်ဂီၤ လီၤဆီတမံၤမံၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ထံကီၢ်တဖၣ် အတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အတဝၢပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အဂ့ၤအဝါဒီး ကီၢ်အံၣ်စရ့လး ဃုာ်ဒီးထံကီၢ်တဖၣ်လၢ အိၣ်ကဝီၤဃာ် ကီၢ်အံၣ်စရ့လးန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤတဂၤသံကွၢ်အီၤလၢ မ့ၢ်အထံကီၢ်ဂၢၤဃာ် တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ထံကီၢ်တဖၣ်အံၤ လၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဟးဂီၤညီန့ၣ် မ့ၢ်မၤဝဲ ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဒီးစံးဆၢဝဲ “ပဃုထၢ ပတံၤသကိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပတဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပတံၤသကိးတဖၣ် လၢကဃုထၢ ပဒုၣ်ပဒါလၢ ပဂီၢ်န့ၣ်ဘၣ်”လီၤ.

တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်ကူၣ်လၢအဂ့ၤ ဒီးကဲဘျုးဝဲနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအၤဖြံၤကၤ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤ ဒုးနဲၣ်ဒိလီၤဝဲလၢ ထံကီၢ်တဖၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အပတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ စီၤပီလူး ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိးကမၤဝဲ အိၣ်မူဝဲလၢ အနီၢ်ကစၢ်နီၢ်တဂၤ အပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ကွဲးဖးထီအံၤအပူၤ လၢပာ်ဖျါထီၣ် ခီဖျိလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်…